تاریخ در قاب عکس (گفتمان‌کاوی عکس‌های خانوادگی شهر کرمانشاه از قاجار تا انقلاب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

تصاویر ابتدایی روی دیوار غارها و نقوش حک‌شده بر دیواره‌های باستانی بر میل انسان و گروه‌های انسانی بر بازنمایی زندگی خود یا بیان آرزوها دلالت دارد. این نقوش نسبت انکارناپذیری با واقعیت‌های کلانِ شیوۀ تولید، نظام سیاسی، سلسله‌مراتب قدرت و نظام ارزش‌ها دارند. اما امروزه جهان به‌طورکلی به تصویر بدل شده است و انسان بدون تصویر خود احساس تنهایی می‌کند؛ نوآوری‌های تکنولوژیک و تغییرات گفتمانی مجال استفادۀ بیشتر و متنوع‌تر از ابزار ثبت تصویر خود را فراهم کرده‌اند. این پژوهش در تلاش است تا این محور‌ها را با تمرکز بر عکس در مقام متن بررسی کند. عکس واقعیت‌های اجتماعی را به‌صورت عینی و ضمنی در خود ذخیره می‌کند و نمایش می‌دهد و نگارندگان با نظریه و روش نشانه‌شناسی و گفتمان‌کاوی پساساختارگرا کوشیده‌اند در وهلۀ نخست این متن‌های تصویری را توصیف کنند؛ سپس به تحلیل معانی ضمنی و دلالت‌های ثانویۀ عکس‌ها پرداخته و درنهایت نسبت آن‌ها را روندهای اجتماعی و گفتمانی مسلط، در سه دورۀ قاجار، پهلوی و دهۀ اول پس از انقلاب اسلامی 1357 بیان کنند. قلمرو پژوهش، عکس‌های خانوادگی موجود در کرمانشاه است و درنهایت 32 عکس نمونه انتخاب و تحلیل شده است. تحلیل عکس‌های دورۀ قاجار نشان‌دهندۀ سلطۀ گفتمان مردسالار و اختصاص پدیدۀ عکاسی به قشر اشراف و سیاسی است. در دورۀ پهلوی اول، عکاسی در بین قشر مرفه رواج داشته و در دورۀ دوم پهلوی در بین قشر مرفه و متوسط؛ در دورۀ اول مردسالاری، حکومت سالاری و فرنگی‌مآبی (مدرن بودن یا غرب‌گرایی) و در دورۀ دوم، زنانگی، فرنگی‌مآبی و مصرف‌گرایی دال‌های محوری هستند. در دورۀ پس از انقلاب اسلامی، یعنی دهۀ‌ 1360، با گسترش ابزار عکاسی در بین قشر عامه، پوشش سنتی، ایجاد فضای صمیمانه در بین اعضای خانواده و کاهش گفتمان مردسالاری دیده می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که درمجموع فرآیند تحولات در کرمانشاه و تحولات سراسری در این حوزه شباهت بسیار دارند؛ هم‌چنین می‌توان گفت که در این فرآیند تاریخی، تکنولوژی به خواست‌های گفتمان‌های حاکم خدمت کرده است، اما در صورت ظهور تفاوت بین آن دو، تکنولوژی راه خود را رفته و الزاماً به فرمان حکام نبوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

History in the frame of Photo (Discourse analysis of Kermanshah Family Photos from Qajar to Revolution)

نویسندگان [English]

  • Jalil Karimi 1
  • Mozhgan Amouzadeh 2
1 Associate Professor in Sociology, Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
2 M.A.in Sociology, Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

The primitive Images on the walls of the caves indicate the desire of humans to represent their lives or express their wishes. These motifs have an undeniable relationship with the macro realities of the production method, political system, power hierarchy and value system. We examine these axes by focusing on the photo as a text. Based on theory and method of semiotics and poststructuralist discourse analysis, we have tried to describe these pictorial texts in the first place; then analyzed the implicit meanings and secondary meanings of the photographs; and Finally, analyzed their relation to the dominant social and discourse trends in the three periods of Qajar, Pahlavi and the first decade after the Islamic Revolution of 1979. The field of the research is family photos in Kermanshah and finally 32 sample photos were selected and analyzed. The analysis of photos of the Qajar period shows the dominance of the patriarchal discourse and assigning the phenomenon of photography to the elite and political class. During the first period of Pahlavi, photography was popular among the wealthy class, and in Pahlavi II, among the wealthy and middle class; in the first period of patriarchy, modernism (Westernization) and in the second period, feminism and consumerism are the central signifiers. In the post-Islamic revolution period, (1980d) with the spread of photography tools among the common people, we can see traditional clothing, the creation of an intimate atmosphere among family members and the reduction of patriarchal discourse. Findings show that overall the process of developments in Kermanshah and national developments in this area are similar. Also, in this historical process, technology has served the wishes of the ruling discourses, but in case of differences between the two, technology has gone its own way and was not necessarily at the command of the rulers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse Analysis
  • Family Photo
  • Myth
  • Semiology of Photo
  • Social History
- اباذری، یوسف، (1390). «رولان بارت و اسطوره و مطالعات فرهنگی». ارغنون، 18: 137-157.
- ادگار، اندرو؛ و سج ویک، پیتر، (1387). مفاهیم بنیادی نظریۀ فرهنگ. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر آگه.
- افشار، ایرج، (1380). کرمانشاهان و تمدن دیرینه آن. تهران: نشر نگارستان کتاب.
- ایراندوست، کیومرث و همکاران، (1395). «بازشناسی عناصر تاریخی هسته‌ی شهر ایرانی». مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 24: 85- 105.
- بارت، رولان، (1390). «اسطوره در زمانه حاضر». ترجمۀ یوسف اباذری، ارغنون، 18: 85-136.
- بارت، رولان، (1391). پیام عکس. ترجمۀ راز گلستانی‌فرد، تهران: نشر مرکز.
- بارکر، کریس، (1391). مطالعات فرهنگی (نظریه و عملکرد). ترجمۀ مهدی فرجی و نفیسه احمدی، تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ دوم.
- بلاف، هالا، (1375). فرهنگ دوربین. ترجمۀ رعنا جوادی، تهران: نشر سروش.
- بورنت، ران، (1381). «اتاق روشن: رولان بارت، ژان پل سارتر و انگاره‌ی عکاسیک». ترجمۀ کیهان ولی‌نژاد، هنر، 55: 72-90.
- بهرام‌آبادیان، شیرین، (1391). «بررسی روایت‌های زندگی ازطریق آلبوم‌های عکس خانوادگی». فرهنگ رسانه، 2 (5): 1-14.
- داورانی، عباس، (1392). «نظریۀ دریافت و جامعه‌شناسی عکس». چیدمان، 1: 94-99.
- ذکاء، یحیی، (1388). تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- فاضلی، حسن؛ و فاضلی، نعمت‌اله، (1396). «عکس، گفتمان، فرهنگ (تحلیل تاریخی کارکردهای گفتمانی عکس در ایران). رسانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 7 (1): 19-47.
- سجودی، فرزان، (1393). نشانه‌های کاربردی. تهران: نشر علم.
- سکولا، آلن، (1388). بایگانی و تن: دو جستار در جامعه‌شناسی تاریخی عکاسی. ترجمۀ مهران مهاجر، تهران: نشر آگه.
- سلطانی، سید علی‌اصغر، (1383). «تحلیل گفتمان به‌مثابه‌نظریه و روش». علوم سیاسی، 28: 153-179.
- سلطانی، محمدعلی، (1381). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان. (جلد اول)، تهران: مؤسسه فرهنگی نشر سها.
- صالحی‌امیری، رضا، (1392). مفاهیم و نظریه‌های فرهنگی. تهران: نشر ققنوس.
- علم، محمدرضا، و همکاران، (1393). «برنامه‌ی تجدد و نوسازی ایران در عصر رضاشاه پهلوی». تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 4 (1): 61-86.
- فروزان‌پور، ملیکا، (1392). «بررسی نقش عکاسی خانوادگی در تکوین خاطرات جمعی و عمومی یک جامعه». هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 18 (1): 69-78.
- فلور، ویلم، (1394). در باب فلسفه‌ی عکاسی. ترجمۀ پوپک بایرامی، تهران: حرفه نویسنده، چاپ سوم.
- قادرزاده، امید؛ و غلامی، احمد، (1392). «بازسازی روایت زندگی به تناظر آلبوم‌های عکس». انسان‌شناسی، 11 (18): 130- 156. 
- کامران، افسانه، (1398). «بررسی نشانه‌های غیاب در عکس‌های خانوادگی در ایران». انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 15 (56): 169-195.
- کشمیری، عباس، (1389). یاد ایام. (جلد دوم)، کرمانشاه: انتشارات سعادت ایران.
- مهدی‌زاده، علیرضا، (1395). «تحلیل و خوانش عکس برمبنای ابزارهای تحلیلی رویکرد نشانه‌شناسی». پژوهش هنر، 6 (12): 75-90.
- میلز، سارا، (1388). گفتمان. ترجمۀ فتاح محمدی، تهران: نشر هزارۀ سوم.
- یورگنسن، ماریان؛ و فیلیپس، لوئیز، (1391). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
- Laclaou, E. & Mouffe, Ch., (1987). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London, New York: Verso.