هم‌گرایی شهری-روستایی مرتبط با رویکردهای جمعیت‌شناختی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار جمعیت‌شناسی، گروه علوم‌اجتماعی، دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

موضوع اصلی تحقیق حاضر، معطوف به بررسی الگوها و تعیین‌کننده‌های هم‌گرایی شهری-روستایی مرتبط با رویکردهای جمعیت‌شناختی است. پرسش کلیدی تحقیق و ضرورت و اهمیت مطالعۀ آن ریشه در این واقعیت دارد که از یک‌سو جهان معاصر شاهد تحولات بنیادین در جهت‌گیری‌های افراد نسبت به ارزش‌های جامعه و خانواده است (ویلیام گود، 1963؛ گیدنز، 1373؛ اینگلهارت، 1977؛ ون‌دکا 1987؛ لشتاگه و سورکین، 2008؛ رولاند، 2012)؛ و ازسوی دیگر، تکنولوژی پیشرفتۀ ارتباطی و رسانه‌ای با ایجاد «جامعه جهانی» (می‌یر، 2010) و «دهکدۀ جهانی» (مک‌لوهان، 1964) سبب شده است تا این‌قبیل تغییرات ارزشی و نگرشی همۀ جوامع و افراد در سرتاسر جهان را دربرگیرد. آیا این اصل بر نقاط شهری و روستایی نیز صدق می‌کند؟ بدین‌معناکه آیا روستاییان و شهرنشینان نیز به یک نوع هم‌گرایی و هم‌سویی رسیده‌اند و رویکردهای جمعیت‌شناختی آنان کمابیش همانند و مشابه هم‌دیگر است؟ به‌طور خلاصه، نتایج این تحقیق نشان‌داده است که منطبق با «فرآیند جهانی‌شدن» منبعث از پیشرفت‌های تکنولوژیک در عرصه‌های ارتباطی و رسانه‌ای، شهرها و روستاها به‌طور چشمگیری با تغییرات بنیادین در جهت‌گیری‌های افراد نسبت به ارزش‌های جامعه و خانواده مواجه شده‌اند؛ به‌طوری‌که رویکردهای روستاییان و شهرنشینان نسبت به مؤلفه‌های جمعیت‌شناختی، مانند الگوهای ازدواج، فرزندآوری، طلاق و مهاجرت بیشتر به‌سوی یک نوع هم‌سویی و هم‌گرایی سوق پیدا کرده است. علاوه‌براین، نتایج این تحقیق بر این نکتۀ اساسی نیز صحّه می‌گذارد که لازم است تا نقش و تأثیرات سایر عوامل تعیین‌کننده، مانند متغیر سن و سطح تحصیلات نیز موردتوجه و مطالعه قرار گیرد تا زمینۀ مطلوب برای شناخت هرچه بهتر و بیشتر هم‌گرایی شهری-روستایی مرتبط با رویکردهای جمعیت‌شناختی فراهم گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Urban – Rural Convergence of Demographic Attitudes

نویسنده [English]

  • Yaghoob Foroutan
Associate Professor of Demography, Department of Social Sciences, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
چکیده [English]

This paper focuses on the patterns and determinants of the urban-rural convergence associated with demographic attitudes. The key research question lies in the fact that, on the one hand, the contemporary world has witnessed substantial changes in the individuals’ orientations towards the values of society and family. On the other hand, the expectacular achievements in communications and media technologies have created the emerging phenomenon of the ‘world society’ and ‘global village’ so that such changes in the individuals’ orientations towards the values of society and family have been widespread throughout the world. Does this apply to the urban and rural places, leading to the convergence between rural and urban residents in terms of demographic attitudes? The results of this study have supported the bottomline conclusion that in accordance with the globalizition process arising from revolutionary achievements in communications and media technologies, both urban and rural areas are experiencing substantial changes in individuals’ orientations and attitudes towards the values of society and family. This suggests that the rural and urban residents’ demographic attitudes tend to become increasingly more convergent. Furthermore, the results of this study confirm that the role of such main determinants as age and education needs to be taken into account in order to shed further lights on the urban-rural convergence associated with demographic attitudes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban-Rural Convergence
  • Demographic Attitudes
  • Globalization
  • Iran
- افراخته، حسن، (1375). «تفاوت اهداف باروری بین زن و مرد، عوامل و نتایج آن؛ مطالعه موردی سیستان و بلوچستان». فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 41، صص: 123- 116.
- خلج‌آبادی فراهانی، فریده؛ و سرایی، حسن، (1395). «واکاوی شرایط زمینه ساز قصد و رفتار تک فرزندی در تهران». مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ 71، صص: 29-58.
- خیاط غیاثی، پروین؛لادن، معین؛ و لهراسب، روستا، (1389). «بررسی علل اجتماعی گرایش به طلاق در بین زنان مراجعه کننده به دادگاه خانواده-شیراز». زن و جامعه، شمارۀ 1، صص: 77-103.
- رستمعلی‌زاده، ولی‌الله؛ و قاسمی‌اردهایی، علی، (1396). «ماندن یا ترک کردن؛ چالش‌های مهاجرتی جوانان روستایی». فصلنامۀ پژوهش‌های روستایی، دورۀ 8، شمارۀ 2، تابستان، صص: 282-299.
- رضوی‌زاده، ندا؛ غفاریان، الهه؛ و اخلاقی، آمنه، (1394). «زمینه‌های کم فرزند طلبی و تأخیر در فرزندآوری، مورد مطالعه: زنان مشهد». راهبرد فرهنگ، دورۀ 8، شمارۀ 31، صص: 73-98.  
- ریاحی، محمداسماعیل؛ علی‌وردی‌نیا، اکبر؛ بهرامی‌کاکاوند، سیاوش، (1386)، تحلیل جامعه شناختی میزان گرایش به طلاق (مطالعه موردی شهرستان کرمانشاه)». زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، دورۀ 5، شمارۀ 3، صص: 109-140.
- زنجانی، حبیب‌الله، (1389). تحلیل جمعیت‌شناختی. چاپ هشتم، تهران: انتشارات سمت.
- سرایی، حسن، (1387). «گذار جمعیتی دوم، با نیم نگاهی به ایران». نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، دورۀ 3، ‌شمارۀ 6، صص: ۱۴۰-۱۱۸.
- شاکریان، عطا، (1388)، «ترسیم خانواده جهت تحلیل روان‌شناختی در خانواده‌های عادی و تک‌والدی». مجلۀ اصول بهداشت روانی، دورۀ 11، شمارۀ 44، صص: 312-321.
- فروتن، یعقوب، (1394). «پیامدهای هویتی تحولات جمعیتی و نهاد خانواده در ج. ا. ایران». نامه هویت، دورۀ ۲، ‌شمارۀ 15، صص: ۳۸-۳۱.
- فروتن، یعقوب، (1392). «چالش‌های خانواده معاصر و نوگرایی با تأکیدبر طلاق در فرآیند گذار جمعیتی». مسائل اجتماعی ایران، دورۀ ۴، ‌شمارۀ ۲، صص: ۱۲۲-۱۰۵.
- فروتن، یعقوب، (1379). «ملاحظات جمعیتی در فرهنگ عامه ایران». فصلنامه جمعیت، دورۀ ۸، ‌شمارۀ ۳۱ و ۳۲، صص: ۶۹-۴۶.
- فروتن، یعقوب؛ و میرزایی، سمیه، (1395). «نگرش به طلاق و تعیین‌کننده‌های آن در ایران». مطالعات جمعیتی، دورۀ 1، ‌شمارۀ 2، صص: 193-225.
- قاسمی‌اردهایی، علی، (1386). «تأثیر محل زندگی (شهر/ روستا) بر زمان ازدواج زنان در ایران». فصلنامۀ روستا و توسعه، سال 10، شمارۀ 2، تابستان، صص: 63-85.
- عباسی‌شوازی، محمدجلال؛ و مکدونالد، پیتر؛ حسینی‌چاوشی، میمنت؛ و کاوه فیروز، زینت، (1381). «بررسی دیدگاه زنان در مورد رفتار باروری در استان یزد با استفاده از روش‌های کیفی». نامه علوم اجتماعی، دورۀ 10، شمارۀ 20، صص: 169-203.
- کاظمی‌پور، شهلا، (1383). «تحول سن ازدواج زنان در ایران و عوامل جمعیتی مؤثر بر آن». فصلنامۀ پژوهش زنان، دورۀ 2، شمارۀ 3 ، پاییز، صص: 124-103. 
- کریمیان، نادر؛ و زارعی، اقبال، (1395). «بررسی کیفی وضعیت زندگی زنان دارای روابط هم خانگی با جنس مخالف». زن و جامعه (جامعه‌شناسی زنان)، شمارۀ 7، صص: 39-67.
- کریمیان، نادر؛ سالاری، سمانه؛ و ملکاری بختیار، (1394). «رابطه هم خانگی در ایران: بررسی کیفی علل و انگیزه‌های گرایش به آن». مطالعات روان‌شناسی بالینی، شمارۀ 21، صص: 178-197.
- گورویچ، ژرژ، (1358)، دیالیکتیک یا سیر جدالی و جامعه‌شناسی. ترجمۀ حسن حبیبی، تهران: شرکت سهامی انتشار. 
- گیدنز، آنتونی، (1384). چشم‌اندازهای جهانی. ترجمۀ جلایی‌پور، م.، تهران: انتشارات طرح نو.
- گیدنز، آنتونی، (1373). جامعه‌شناسی. ترجمۀ‌ منوچهر صبوری‌، تهران: نشر نی.
- عیسی‌زاده، سعید؛ بلالی، اسماعیل؛ و قدسی، علی‌محمد، (1389). «تحلیل اقتصادی طلاق: بررسی ارتباط بیکاری و طلاق در ایران طی دورۀ 1345-1385». مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان)، دورۀ 12، شمارۀ 50، صص: 7-27.
- محمودیان، حسین؛ محمدپور، احمد؛ رضایی، مهدی، (1388). «زمینه‌های کم‌فرزندی در استان کردستان: مطالعۀ موردی شهر سقز». نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، دورۀ 4، شمارۀ 8، صص: 85-122.
- مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی جمعیت و مسکن سال‌های 1335 - 1385.
- ملتفت، حسین؛ و احمدی، حبیب، (1387). «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش زوجین به طلاق (مطالعه موردی شهرستان داراب)». نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، دورۀ 3، شمارۀ 5، صص: 152-168.
- محمدی‌یگانه، بهروز؛ و سنایی‌مقدم، سروش، (1396). «تحلیل اثرات روابط شهر و روستا در مهاجرت‌های روستا-شهری شهرستان دهدشت، مطالعۀ موردی: دهستان پشته زیلایی». فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 7، شمارۀ 27، پاییز، صص: 85-122.
- مهاجرانی، علی‌اصغر، (1389). «تحول وضع زناشویی و تغییر الگوی سنی ازدواج در ایران». فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی واحد دانشگاه آزاد، سال 4، شمارۀ 11 زمستان، صص: 54-41.
- میرزایی، محمد، (1384). جمعیت و توسعه با تأکید بر ایران. چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری.
- Aghajanian, A. & Moghadas, A., (1998). “Correlates and Consequences of Divorce in an Iranian City”. Journal of Divorce and Remarriage, No. 28 (3-4), Pp: 53-71.  
- Bumpass, L., (1990). “What’s happening to the family?: Interaction between demographic and institutional change”. Demography, No. 27, Pp: 483-498.
- Clarkberg, M.; Stolzenberg, R. M. & Waite, L. J., (1995). “Attitudes, values and entrance into cohabitational versus marital unions”. Social Forces, No. 74 (2), Pp: 609-634.
- Coleman, D., (1996). Europe’s population in the 1990s. Oxford, UK: Oxford University Press. 
- Foroutan, Y., (2020). “Ethnic or Religious Identities?: Multicultural Analysis in Australia from Socio-Demographic Perspective”. Journal of Ethnic and Cultural Studies, Vol. 7, No. 1, Pp: 1-14.
- Foroutan, Y., (2020). “Women’s Dress Codes in the Islamic Republic of Iran: State’s Gender Ideology Representation”. Gender Issues, forthcoming (in press).
- Foroutan, Y., (2019). “Cultural analysis of Half-Century Demographic Swings of Iran: The Place of Popular Culture.” Journal of Ethnic and Cultural Studies, No. 6 (1), Pp: 77-89.
- Foroutan, Y., (2019). “Formation of Gender Identity in the Islamic Republic of Iran: Does Educational Institution Matter?”. Journal of Beliefs & Values, No. 39 (2), Pp: 1-18.
- Foroutan, Y., (2019). “Social and demographic analysis of religious attitude in Iran”. Social Problems of Iran, [in Persian], 10 (1): in press.
- Foroutan, Y., (2017). “Construction of Religious Identity in Contemporary Iran: Sociological Perspective”. Journal of Persianate Studies, No. 10 (1), Pp: 107-127.
- Foroutan, Y., (2014). “Social changes and demographic responses in Iran, British”. Journal of Middle Eastern Studies, Vol. 41, Issue 2, Pp: 219-229
- Foroutan, Y., (2012). “Gender representation in school-textbooks of Iran: The place of language”. Current  Sociology, no. 60 (6), Pp: 771-787.  
- Frejka, T. & Westoff, C., (2007). “Religion, religiousness and fertility in the US and in Europe, European Journal of Population, No. 24 (1), Pp: 5-31.
- Goldstein, J. R., (1999). “The leveling of divorce in the United States”.Demography, No. 36, Pp: 409-414.
- Good, W. J., (1963). World revolution and family patterns. New York: Free Press.
- Hakim, C., (2000). Work-lifestyle choices in the 21st century: Preference theory. Oxford, UK: Oxford 
- University Press.
- Inglehart, R., (1977). The Silent Revolution: Changing values and political styles among Western publics. Princeton: Princeton University Press. 
- McLanahan, S. & Casper, L., (1995). “Growing diversity and inequality in the American family”. in: State of the union: America in the 1990s, Vol. 2, Pp: 1-49, New York: Russell Sage.
- Laplanate, B.; Teresa Castro-Martín, T.; Cortina, C. & Martín-García, T., (2015). “Childbearing within marriage and consensual union in Latin America, 1980-2010”. Population and Development Review, No. 41 (1), Pp: 85–108
- Lesthaeghe, R., (1995). “The Second demographic transition in Western countries: An interpretation”. in: Gender and Family change in industrialized countries, Oxford: Clarendon Press.  
- Manning, W. D.; Smock, P. J.; Dorius, C. & Cooksey, E., (2014). “Cohabitation Expectations among Young Adults in the United States: Do 
- They Match Behavior?”. Popul Research Policy Review, No. 33 (2), Pp: 287–305.
- Meyer, J. W., (2010). “World Society, Institutional Theories and the Actor”. Annual Review of Sociology, No. 36, Pp: 1-20
- Myers, D. G., (2000). The American paradox: spiritual hunger in an age of plenty. New Haven, CT: Yale University Press.
- Oppenheim Mason, K. & Jensen, A., (1995). Gender and Family change in industrialized countries. Oxford: Clarendon Press. 
- Rowland, D. T., (2007). “Historical trends in childlessness”. Journal of Family, Issues, 28, Pp:1311-1337.
- United Nations, (2011). World Population Prospects: The 2010 Revision. Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat.
- United Nations, (2008). United Nations Population Division: ‘World Marriage Data 2008’.
- Van de Kaa, K., (1987). “Europe’s second demographic transition”.Population Bulletin, No. 42 (1), Pp: 1-57.
- Waite, L. J., (1995), “Does marriage matter?”. Demography, No. 32, Pp: 483-507.