برنامه‌ریزی راهبردی، به‌منظور توانمندسازی محلات حاشیه‌نشین (محلات حاشیه‌نشین سیلاب، احمدآباد و یانوق دره سی تبریز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه شیراز

2 دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه شیراز

چکیده

تدوین استراتژی مناسب برای توانمندسازی محلات حاشیه‌نشین سیلاب، احمدآباد و یانونق دره سی شهر تبریز در ارتباط با شاخص‌های کالبدی-زیست محیطی، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و مدیریت شهری برای برقراری عدالت اجتماعی در بین ساکنین شهر تبریز هدفی است که مقاله حاضر به دنبال آن می‌باشد. در این پژوهش سعی شد در چارچوب برنامه‌ریزی استراتژیک، عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدیدات محلات شناسایی و با تحلیل آن در قالب تکنیک SWOT، مناسب‌ترین استراتژی برای توانمندسازی محلات با بهره‌گیری از مدل QSPM، توأم با برنامه‌های اقدامی توانمندسازی معرفی گردد. روش مطالعه، توصیفی و تحلیلی بوده و اطلاعات موردنیاز با استفاده از پرسشنامه از 25 نفر از کارشناسان سازمان‌ها و اساتید دانشگاه جمع‌آوری و نرمال بودن داده‌ها از طریق آزمون کولموگروف- اسمیرنف انجام گرفت. تشکیل ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی تأثیرگذار بر توانمندسازی محلات و تحلیل آن‌ها در تکنیک SWOT، نشان داد که شاخص‌های اجتماعی-فرهنگی مهم‌ترین عامل در توانمندسازی محلات می‌باشد. در بین ابعاد موردبررسی محلات، بعد قوت با مجموع امتیاز وزنی 45/3 و ضعف با 30/3، تهدیدات با 80/2 و فرصت با 27/2 مهم‌ترین عوامل در توانمندسازی محلات و استراتژی‌های رقابتی و تهاجمی با اختصاص دادن 6/14 از کل نمره عوامل (48) و با میانگین امتیاز 9/2، مناسب‌ترین استراتژی برای توانمندسازی محلات می‌باشد. استفاده از توان بالای مشارکتی ساکنان محلات در اجرای طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی در راستای سامان‌دهی بافت‌های فرسوده و بهسازی محلات با نمره 3/3، اجرای مانورهای بلایای طبیعی با رویکرد آگاه‌سازی ساکنین محله با نمره 8/2 و رعایت اصول فنی و مهندسی در ساخت‌وساز واحدهای مسکونی و نظارت دقیق مهندسان ناظر با نمره 3/2، مهم‌ترین برنامه‌های اقدامی توانمندسازی محلات شناخته شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Strategic Planning in order to Empower Margin Dwellers (Settlements of Seylab, Ahmad Abad and Yanug Darasi of Tabriz)

نویسندگان [English]

  • heydar fathzadeh 1
  • Seyedsaeed zahdzahedani 2
1 PhD student in sociology at Shiraz University
2 Associate Prof., Dep. Of Sociology , Shiraz Uuversity
چکیده [English]

The present study is following an objective in which the compilation of suitable strategy to empower margin dwelling settlements of Seylab, Ahmad Abad, Yanug Darasi of the city of Tabriz in relation to skeletal, environment, social, cultural, economic and urban management to establish social justice among the residents of the city of Tabriz has been carried out.
   In this research an attempt was made to identify the strength, weakness, opportunities and threats of the settlement in relation to the indices under study in the framework of the strategic planning. Also an attempt was made to introduce it by analyzing it in the frame of SWOT technique by applying the QSPM model alongside with action plans of empowering.
   The research methodology has been descriptive and analytic. The required information was collected applying the questionnaire through 25 experts of the organizations and university professors. The normality of the data was proved through Kolmogorov Smirnov test. The formation of evaluation matrix of the internal and external effectual factors in empowering the settlements and their analysis in the SWOT technique indicated that social-cultural indices were the most important factor in empowering the settlements. Among the dimensions of the settlements under study, the dimension of strength with total weight score 3.45, the weakness with 3.30, the threats with 2.80 and the opportunity with 2.27 were the most important factors in empowering the settlements. Also the competitive/invasive strategies by allocating 14.6 out of the total score factors (48), with the mean score of 2.9 were the most suitable strategy to empower the settlements.
   Applying high participation power of the settlement residents in implementing the plans and development projects in the direction of organizing the worn-out structures and renovation of the settlements with the score of 3.3 executing the natural disaster manoeuvers with the approach of granting awareness to the settlement residents with the score of 2.8 and the observation of technical engineering principles in the construction of housing units, the precise supervision of the supervising engineers with the score of 2.3 were known as the most important action plans of the settlement empowering.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Informal settlement
  • technique-strategie
  • empowering
  • SWOT
احمدیان، مریم، (1382)، حاشیه‌نشینی و راه‌حل‌ها، نشریه اندیشه حوضه، شماره 43 و 44، 296-277.
ایراندوست، کیومرث و صرافی، مظفر (1386)، یاس و امید در سکونت‌گاه‌های غیررسمی: نمونه موردی شهر کرمانشاه، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه، سال هفتم، شماره 26، 220-210.
احدنژاد روشنی، محسن و همکاران (1392)، اسکان غیررسمی و توسعه پایدار شهری، چالش‌ها و پیامدها در بین محلات حاشیه‌نشین شمال شهر تبریز، اولین همایش ملی شهرسازی و معماری درگذر زمان، قزوین، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
پیران، پرویز (1373)، آلونک نشینی در ایران: دیدگاه‌های نظری، با نگاهی به شرایط ایران (بخش اول)، ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، شماره 88-87، 101-96.
پیری، عیسی؛ زالی، نادر و تقیلو، علی‌اکبر (1391)، امکان‌سنجی به‌کارگیری رهیافت توانمندسازی در ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی: مطالعه موردی گلشهر مشهد، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال سوم، شماره دروازه، بهار، 1.
حیدری نوشهر، مهری و نظریان، اصغر (1390)، بررسی عوامل مؤثر بر حاشیه‌نشینی و بازتاب‌های آن، با تأکید بر کاربری خدمات شهری: مطالعه موردی شهر یزد، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال هشتم، شماره 31، 31.
داداش­پور، هاشم و علیزاده، بهرام (1390)، اسکان غیررسمی و امنیت تصرف زمین تهران، انتشارات آذرخش.
ربانی، رسول و وارثی، حسین (1388)، تحلیلی بر عامل اصلی شکل‌گیری مناطق حاشیه‌نشینی در شهر اصفهان نمونه موردی منطقه ارزنان و دراک. جغرافیا و توسعه شماره 13، 93.
رضایی، محمدرضا و کمانداری، محسن (1393)، بررسی و تحلیل علل شکل‌گیری حاشیه‌نشین در شهر کرمان: مطالعه موردی محلات سیدی و امام حسن، فصلنامه علمی – پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، سال چهارم، شماره چهارم، 139.
رفیعیان، مجتبی و سیف‌الدینی، فرانک (1384)، راهبردهای ساماندهی اسکان غیررسمی و برنامه مداخله در شهر بندرعباس، مجله بین‌المللی علوم مهندسی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، جلد 16، بهار، 21.
رفیعی، شهرام (1388)، Aتوانمندسازی راهنمای جامعه ایمن@، تهران: نشر شهر، 17-16.
زالی، نادر و پور فتحی، جواد (1391)، تحلیل وضعیت اقتصادی، اجتماعی و کالبدی محله‌های حاشیه‌نشین شهر اهر، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال چهارم، شماره پانزدهم،
زاهدزاهدانی، سیدسعید (1369)، حاشیه‌نشینی، انتشارات دانشگاه شیراز.
سلطانی، منیژه (1382)، بررسی حاشیه‌نشینی و ساماندهی آن در زنجان مطالعه موردی: کوی فاطمیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت‌معلم تهران.
شریفی نیا، زهرا (1391)، حاشیه نشینی، مسائل اجتماعی و فرهنگی آن در شهرها، مطالعه موردی: محله غلام تپه شهرستان آزاد شهر، چهارمین کنفرانس برنامه ریزی  و مدیریت شهری، مشهد. ص130.
شکویی، حسین (1385)، دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت.
صرافی، مظفر (1382)، به‌سوی نظریه‌ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی، از حاشیه‌نشینی تا متن حاشیه‌نشینی، فصلنامه عمران و بهسازی هفت شهر، سال سوم، شماره 8.
قرخلو، مهدی و میره، محمد (1386)، توانمندسازی اجتماعی راه حلی برای حاشیه‌نشینی شیخ­آباد قم، فصلنامه دانشگاه آزاد اسلامی، سال دوم، شماره سوم، 126-111.
کلانتری، خلیل (1394)، پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی-اقتصادی، تهران، انتشارات فرهنگ صبا، چاپ سوم.
نقدی، اسداله (1392)، حاشیه‌نشینی (تئوری­ها- روش­ها- مطالعات موردی، تهران، انتشارات جامعه شناسان.
نقدی، اسداله (1385)، حاشیه‌نشین چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تأکید بر شهر همدان) فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 20، 213.
مرکز آمار ایران. (1392)، سالنامه آماری کشور، 1392.
Adusumilli, U. (2001), "Regulatory Guidelines for Urban Upgrading, Urban Poor Asia, ACHR Profile on Philippines Homeless Peoples Federation.
Kretzman, J. & McKnight, J. (1997), Capacity Inventories: Mobilizing the community skills of local residents.Chicago: ACTA Publication.
Martinez , J.; Gora Mboup, Richard Sliuzasa and Alfred Steina. (2008), Trends in urban and slum indicators across developing world cities, 1990–2003.Habitat International, Vol 32, 86-108.
Narayan, D., (2002), empowerment and poverty reduction: A Sourcebook, the word bank, Washington.DC.
Un - habitat (2003), The Challenge of Slums; Global Report on Human Settlements