بررسی زیست‌پذیری اجتماعی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان چهاربرج)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

2 دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکدۀ برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3 استادیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

چکیده

امروزه زیست‌‌پذیری سکونتگاه‌‌های انسانی گفتمان مسلط در توسعۀ پایدار است. در این‌راستا طرح هادی چشم‌‌انداز فضایی-کالبدی روستا را طراحی و بستری مناسب برای توزیع بهینۀ خدمات دولتی و عمومی فراهم و شرایط لازم را برای پایداری جمعیت روستا ایجاد می‌‌کند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی وضعیت زیست‌‌پذیری سکونتگاه‌‌های روستایی و اثرات اجرای طرح هادی در زیست‌‌پذیری سکونتگاه‌‌های روستایی می‌‌باشد. مطالعۀ حاضر ازلحاظ هدف کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی-تحلیلی و جهت جمع‌‌آوری اطلاعات از روش‌‌های اسنادی و میدانی استفاده گردید. قلمرو مکانی، شهرستان چهاربرج از استان آذربایجان غربی است و با استفاده از فرمول اصلاح شدۀ کوکران از روستاهای دارای طرح هادی 143 خانوار و از روستاهای فاقد طرح 121 خانوار به‌عنوان نمونه انتخاب گردید. برای انتخاب خانوارها در روستاها، از روش تصادفی متناسب با حجم جامعه استفاده شد. سطح پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ 789/0 به‌دست آمد که بیانگر نرمال بودن داده‌‌ها می‌باشد. جهت تجزیه‌‌و‌‌تحلیل اطلاعات از تکنیک تصمیم‌‌گیری چند معیاره کوپراس، تحلیل خوشه‌ای و رگرسیون استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان‌داد، روستاهای قپچاق و فیروزآباد به ترتیب با (Qi=7/81) و (Qi=7/71) از میزان زیست‌پذیری اجتماعی بالایی برخوردار هستند. ضمناً، اجرای طرح هادی روستایی در بخش اشتغال و درآمد با ضریب 718/0 و مشارکت اجتماعی با ضریب 709/0 بیشترین تأثیر‌‌گذاری را داشته و افزایش زیست‌‌پذیری اجتماعی سکونتگاه‌‌های روستایی را به‌همراه داشته و در مؤلفه‌‌های امکانات و خدمات زیرساختی با ضریب 245/0 و افزایش کیفیت بهداشت و سلامت فردی با ضریب 191/0 کمترین تأثیر را داشته و در زمینۀ ابعاد کلی زیست‌‌پذیری نیز اجرای طرح هادی روستایی در بُعد اجتماعی (افزایش مشارکت، امنیت اجتماعی و کاهش بزهکاری و...) بیشترین تأثیر را با مقدار 672/0 و به‌لحاظ رتبه‌‌بندی زیست‌‌پذیری اجتماعی، بالاتر از ابعاد اقتصادی و زیست‌محیطی قرار دارد..

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the Social Livability of Rural Settlements (Case Study: Villages of Chaharborj County)

نویسندگان [English]

  • Afshar Kabiri 1
  • Mohammad Valaei 2
  • Javad Jahangirzadeh 3
1 Associate Professor, Department of Sociology, Faculty of Humanities, Urmia University, Urmia, Iran
2 PhD in Geography and Rural Planning, Department of Geography and Rural Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, Tabriz University, Tabriz, Iran
3 Assistant Professor, Department of Sociology, Faculty of Humanities, Urmia University, Urmia, Iran
چکیده [English]

The current research aims to investigate the livability of rural settlements and the effects of implementing the Rural Guide Plans on the livability of rural settlements. The study was applied and descriptive-analytical. Library and field research methods were used to collect the data. The study area is Chaharborj County. Then, using Cochran’s modified formula, 143 households were selected as samples from the villages with Rural Guide Plans and 121 households without Rural Guide Plans. A random method was used to select the villages’ households according to the community’s size. The reliability level of the questionnaire was determined to be 0.789 using Cronbach’s alpha. We utilized the COPRAS technique for multi-criteria decision-making, cluster analysis, and regression to thoroughly analyze the information. This research showed that Qepchaq and Firouzabad villages have a high level of social livability with (Qi=7.81) and (Qi=7.71), respectively. In addition, implementing Rural Guide Plans had the most impact on employment and income, with a coefficient of 0.718, and social participation, with a coefficient of 0.709. The most minor impacts were on infrastructure facilities and services, with a coefficient of 0.245, and the quality of personal health, with a coefficient of 0.191. Generally, the implementation of the plans had the highest effect on the social dimension (increasing participation, social security, and reducing crime), with a value of 672. 0. Therefore, this dimension is higher than economic and environmental dimensions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rural Guide Plan
  • Social Livability
  • Chaharborj County
- بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، (1369). گزارش تهیه و اجرای طرح‌های هادی روستایی. تهران: مدیریت برنامه‌ریزی طرح‌های هادی.
- بنیاد مسکن انقلاب، (1388). ارزشیابی اجرائی طرح هادی روستایی. تهران: انشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
- خراسانی، محمدامین، (1391). «تبیین زیست‌‌پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی (مطالعۀ موردی شهرستان ورامین)». رسالۀ دکتری رشتۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران.
- خراسانی، محمدامین، (1397). «تحلیل و ارزیابی تطبیقی دیدگاه ساکنان و مدیران محلی در رابطه با زیست‌‌پذیری روستاهای پیرامون شهری در شهرستان ورامین». جغرافیا و توسعه، 51: 261-280. 20.1001.1.22287485.1392.3.3.3.4
- خراسانی، محمدامین؛ و رضوانی، محمدرضا، (1392). «تحلیل ارتباط زیست‌پذیری روستاهای پیرامون شهری با برخورداری خدماتی (مطالعۀ موردی: شهرستان وارمین)». برنامه‌‌ریزی فضایی، 3(3): 1-16.
- ربیعی‌‌فر، ولی‌‌الله، (1394). «تحلیل و ارزیابی اثرات اجرای طرح‌های هادی در تحولات اقتصادی و اجتماعی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای استان زنجان)». برنامه‌‌ریزی منطقه‌ای مرودشت، 5 (17): 75-90.
- رحمانی‌‌فضلی، عبدالرضا؛ قراگوزلو، هادی؛ جواهر، علیرضا؛ و عیسی‌لو، علی‌اصغر، (1397). «تحلیل و ارزشیابی اثرات اجرای طرح هادی بر سکونتگاه‌های روستایی (موردی: دهستان چهل‌‌چای، استان گلستان)». مسکن و محیط روستا، 159: 79- 92.
- رضوانی، محمدرضا، (1390). مقدمه‌‌ای بر برنامه‌‌ریزی توسعه روستای در ایران. تهران، انتشارات قومس.
- ساسان‌‌پور، فرزانه؛ علیزاده، سارا؛ و اعرابی‌مقدم، حوریه، (1397). «قابلیت‌سنجی زیست‌‌پذیری مناطق شهری ارومیه با مدل RALSPI». تحقیقات کاربری علوم جغرافیایی، 18 (48): 241-258.
- شماعی، علی؛ احمدآبادی، فرشته؛ و احمدآبادی، حسن، (1393). «ارزیابی اثرات اجرای طرح هادی بر سکونتگاه‌های روستایی (مطالعۀ موردی: شهرستان نیشابور)». پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 3(6): 75-88.
- صادقلو، طاهره؛ و سجاسی‌‌قیداری، حمدالله، (1393). «بررسی رابطه زیست‌‌پذیری سکونتگاه‌‌های روستایی بر تاب‌‌آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی موردی دهستان مراوه‌‌تپه و پالیزان». مدیریت بحران، 6: 37-44.
- عزیزپور، فرهاد؛ خلیلی، احمد؛ آرمین محسن‌‌زاده؛ و حسینی‌‌حاصل، صدیقه، (1390). «تحلیل و ارزیابی اثرات اقتصادی اجرای طرح هادی در سکونتگاه‌های روستایی کشور». مسکن و محیط روستا، 30 (135): 71-84.
- عظیمی، نورالدین؛ و همکاران، (1391). «بررسی اثرات کالبدی اجرای طرح‌‌های هادی روستایی از دیدگاه روستاییان مطالعۀ موردی: شهرستان میاندوآب». چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 7(19): 25-37.
- علینقی‌‌پور، مریم؛ و عیسی‌‌پور، رمضان، (1393). «ارزیابی اثرات اجرای طرح هادی بر توسعۀ کالبدی سکونتگاه‌‌های روستایی بخش مرکزی شهرستان رشت». مطالعات برنامه‌‌ریزی سکونتگاه‌‌های انسانی، 29: 101-113.
- عنابستانی، علی‌اکبر؛ ریاحی، وحید؛ و توفیقان‌اصل، فرج‌اله، (1392). «رویکردی بر اثرات بعد زیست محیطی اجرای طرح‌های هادی روستایی مطالعۀ موردی: روستاهای شوسنی- ضامنی و بابا میدان». برنامه‌ریزی کالبدی-فضایی، 1(3): 75-88.
- عیسی‌‌لو بیات، مصطفی؛ و بهرامی، عبدالعلی، (1393). «انگاره زیست‌‌پذیری رهیافتی نوین جهت ارتقای کیفیت زندگی در جوامع روستایی (مطالعۀ موردی، شهرستان قم، بخش کهک)». مسکن و محیط روستا، 33(146): ۱۰۷-۱۲۰
- محمدی‌استادکلایه، امین؛ خراسانی، محمدامین؛ و پهلوان‌زاده، حمیده، (1396). «تحلیل و سنجش آثار اسکان مجدد بر زیست‌‌پذیری جوامع روستایی مطالعۀ موردی روستاهای سیل زده شرق استان گلستان». مسکن و محیط روستا، 16: 59-71.
- محمدی، سعدی؛ و هوشنگی، هیمن، (1397). «تحلیل بر نقش بازارچه‌های مرزی در زیست‌پذیری نواحی روستایی (مورد شناسی: دهستان‌های خاوومیرآباد و دزلی در غرب استان کردستان)». جغرافیا وآمایش شهری-منطقه‌ای، 28: 90-69.
- Ali Naghipour, M. & Eisapour, R., (2015). “Evaluation of the effects of conducting a guideline on physical development of rural settlements in the central part of Rasht city”. Journal of studies of human settlements planning, 29: 101-113. (in Persian)
- Anabestani, A. A.; Riyahi, V. & Tofighan'Asl, F., (2013). “An Approach to the Environmental Impact of Implementation of Rural Conductance Projects Case Study: Shoosani-Zameni and Baba Meydan Villages”. Journal of Space Programming, 1(3): 75-88. (in Persian)
- Azimi, N.; Molaei Hashjin, N. & Asheghi, A., (2012). “Investigating the physical effects of implementing rural villagers 'plans from villagers' point of view: Miandoab city”. Journal of Geographical view (Human Studies), 17 (19): 37-25. (in Persian)
- Azizpour, F.; Khalili, A.; Mohsenzadeh, A. & Hosseini-Hasel, S., (2011). “Analysis and evaluation of the economic effects of conducting a conductor plan in rural settlements of the country”. Journal of Housing and Environment of the Village, 30(135): 71-84. (in Persian)
- Daniel, A. G., (1987). Spatial Autocorrelation: A Primer, Resource Publication Geography. American: Association of American geographers.
- Faiz, A., (2012). “Sustainable rural roads for livelihoods and livability. Procedia-Social and Behavioral”. Journal of Sciences, 53: 1– 8.
- Isaalu, B. & Bahrami, M., (2015). “The Biodiversity Approach a New Approach to Improving the Quality of Life in Rural Communities (Case: Qom, the Galaxy)”. Journal of Residential and rural environment quarterly, 146: 107-120. (in Persian)
- Islamic Revolution Housing Foundation. (1991). Report on the preparation and implementation of conducting plans. (First Edition). Tehran: Planning Management of HADI Projects. (in Persian)
- Islamic Revolution Housing Foundation. (2010). Evaluation of implementation of rural guide plan. Tehran: Bonyad Maskan Publications (Iran). (in Persian)
- Khorasani, M., (2013). “Explanation of Resilience of Urban Villages with Quality Approach (Case of Varamin County)”. PhD thesis of rural planning, Tehran University. (in Persian)
- Khorasani, M. A., (2018). “Comparative analysis and evaluation of the views of residents and local managers on the resilience of rural villages in Varamin province”. Journal of Geography and development, 51: 280-261. (in Persian)
- Khorasani, M. A. & Rezvani, M. R., (2014). “Analysis of bio-availability of urban villages with services (case: Varamin city)”. Space planning, 3 (3): 16-1. (in Persian)
- Leby, J. L. & Hashim, A. H., (2010). “Liveability Dimensions and Attributes: Their Relative Importance in the Eyes of Neighborhood Residents”. Journal of Construction in Developing Countries, 15(1): 67–91.
- Merriam-Webster. (2014). Livability. http: //www.merriam-webster.com.19 July 2014.
- Mohammadi Ostad Kalayeh, A.; Khorasani, M. A. & Pahlavanzadeh, H., (2017). “Analysis and evaluation of resettlement effects on the viability of rural communities. Case study of flooded villages in eastern Golestan province”. Journal of Residential Housing and Rural Environment, 16: 59-71. (in Persian)
- Mohammadi, S. & Houshangi, H., (2018). “Analysis of the role of border markets in the survival of rural areas (Case study: Kawmirabad and Dezli districts in western Kurdistan)”. Journal of Geography and urban-regional development, 28: 90-69. (in Persian)
- National Complete Streets Coalition. (2011). Complete streets. Retrieved from. www.completestreets.org.
- Pacione, M., (1990). “Urban liveability: a review”. Journal of Urban Geogr, 11 (1): 1-30.
- Qiana, L. Q.; Manb, Y. & Lin, W. X., (2015). “Poverty reduction within the framework of SDGs and Post-2015 Development Agenda”. Journal of Advances in Climate Change Research, 6: 67-73.
- Rabie'ifar, V., (2016). “Analysis and evaluation of the effects of conducting conductive plans on economic and social changes in rural settlements (Case: villages in Zanjan province)”. Journal of Marvdasht Regional Planning, 5 (17): 90-75. (in Persian)
- Rahmani Fazli, A.; Gharagozlou, H.; Javaher, A. R. & Isalou, A. A., (2017). “An Evaluation of Rural Guide Plan’s Impact on Rural Settlements; Case Study: Chehel Chay Rural District In Golestan Province”. JHRE, 36 (159): 79-92 (in Persian).
- Rezvani, M. R., (2011). Planning Rural Development in Iran. (fourth edition). Tehran: Qomes. (in Persian)
- Sadeghloo, T. & Sojasi ghidari, H., (2014). “Investigating the relationship between rural habitats' biomass and the resilience of villagers against natural hazards in rural areas of Maraweh-Tappeh and Palizan”. Journal of Crisis Management, 6: 44-37. (in Persian)
- Sasanpour, F.; Alizadeh, S. & Arabi Moghadam, H., (2018). “Umia Urban Area Biodegradability Validation with RALSPI Model”. Journal of Geoscience Sciences Research, 18 (48): 258-241. (in Persian)
- Shamaei, A.; Ahmad Abadi, F. & Ahmad Abadi, H., (2015). “Evaluation of the effects of conducting a plan on rural settlements (Case: Neyshabour city)”. Journal of Rural Planning and Research, 3 (6), 88-75. (in Persian)
- Timmer, V. & Nola-Kate, S., (2005). The World Urban Forum 2006 Vancouver Working Group Discussion Paper. International Centre for Sustainable Cities.
- United States Department of Transportation US DOT. (2010). U.S. Dot Strategic Plan Transportation for a New Generation, Us Dot.
- Vanzerr, M., (2011). Recommendations Memo, Livability and Quality of Life Indicators, recommendations memo. livability and quality of life indicators, at: https: //www.researchgate.net.
- Vergunst, P., (2003). “Liveability and ecological land use the challenge of localization”. PhD Thesis in Department of Rural Development Studies. Swedish University of Agriculture.
- Victoria Transportation Policy Institution (VTPI). (2011). Community Livability Helping to Create Attractive. Safe. Cohesive Communities. (www.vtpi.org)
- Wang, X., (2010). “The research on the evaluation index system of livable rural areas in China by the case of rural areas in Henan Province”. Journal of Agriculture and Agricultural Science Procedia, 1: 456 - 461.