تحلیل تماتیک حجاب از منظر دختران جوان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

2 دانش‌آموختۀ جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

10.22084/csr.2023.24653.1991

چکیده

تغییرات سریع و بی‌سابقۀ متأثر از جریان گذار به مدرنیته و جهانی‌شدن فرهنگ، چالش‌ها و تناقض‌های فراوانی را در حوزه‌های مختلف، ازجمله حوزۀ مسائل دینی و ارزشی، به‌ویژه مسأله پوشش و حجاب زنان موجب شده است. درهمین ارتباط، دختران نسل‌های بعد از انقلاب اسلامی در ایران ازطریق بازاندیشی مسأله حجاب، سعی در تمایز بخشی خویش با دیگری داشته‌اند. این پژوهش با هدف واکاوی تفاوت‌های نگرشی سه دهه از دختران بعد از انقلاب اسلامی در باب مسأله حجاب، به‌روش تحلیل تماتیک با استفاده از مصاحبۀ نیمه‌ساختار یافته با ۲۹ نفر از زنان ساکن شهر شیراز، صورت پذیرفته است. سیمای جمعیتی زنان موردمطالعه نشان‌داد که اغلب دارای تحصیلات دانشگاهی با میانگین سنی ۲۵ و ۱۳ نفر مقید و ۱۶ نفر مخالف حجاب بوده‌اند. یافته‌های این مطالعه دربارۀ دلایل نگرش‌های متفاوت سه دهه از دختران در باب مسأله حجاب، در هشت مقوله: حجاب ابزار جناح‌های سیاسی، تأیید دوستان، ارزش درونی خانواده، حجاب شخصی، حجاب مبتنی‌بر شرایط اجتماعی، حجاب تبعیض جنسیتی، حجاب تکلیفی و حجاب به‌عنوان قانون دسته‌بندی می‌شوند. بدین‌اساس، آن‌چه به‌عنوان نتیجۀ این بررسی می‌توان استدلال کرد این است که رعایت حجاب و پوشش مطابق با ارزش‌ها و هنجارهای دینی هنوز یکی از پاشنه‌آشیل‌های سبک زندگی اسلامی ایرانی به‌شمار می‌آید؛ هرچند که امروز زنان ما در مسأله حجاب هم در چالش بین سنت و مدرنیته درگیر شده‌اند، به‌گونه‌ای که سبک پوششی نسل دختران جوان ما دچار بازاندیشی شده و سبک‌های پوششی متفاوتی از زنان مشاهده می‌شود. مکتب اومانیسم و لیبرالیسم و تأثیر پدیدۀ جهانی‌شدن نگاه به حجاب را در کشور تغییر داده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Thematic Analysis of the Hijab Issue from the Perspective of Young Girls (in Shiraz)

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Hemayatkhah 1
  • Zohreh Akbarpour 2
1 Assistant Professor, Department of Sociology, Payame Noor, University, Tehran, Iran
2 Bachelor of Sociology, Payame Noor, University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The unexpected and rapid changes affected by modernity and globalization caused lots of challenges and contradictions in different areas such as religion and morality, especially in the case of women’s covers and hijab. In connection with that the pre-Islamic revolution’s generation of girls in Iran, are trying to contradict themselves with others by rethinking over the case of the hijab. This research, with the aim of analyzing the attitudinal differences of three decades of girls after the Islamic revolution about the case of hijab, has occurred by systematic analysis method using half-structured interviews with 29 women of Shiraz city. The demographic physiognomy of understudied women indicates that the majority have a university education with an average age of 25, and 13 people were constrained and 17 persons were against the hijab. The founded text of this research is categorized into 8 concepts/variants, political device, affirmation of friends, family’s inner value, self-hijab, social occasion-based hijab, sexual discrimination hijab, and duty hijab. Therefore, what can be argued as the result of this study is that putting on a hijab and cover according to religious values and norms are still counted as a core factor of the Iranian Islamic lifestyle? Even though nowadays women are struggling with a hijab with the challenges of modernity and traditions, in the way that our young girl generation’s clothing style has been reviewed and different styles and clothes are to be seen. The schools of humanism and liberalism and the effect of the globalization phenomenon have changed the view on hijab in the country.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Thematic Analysis
  • Hijab
  • Attitude
  • Girls
- آتش‌زاده، فروزان و همکاران، (۱۳۹۵). «عوامل تسهیل‌کننده و بازدارندهی رعایت حجاب کامل توسط دانشجویان: یک مطالعۀ کیفی». پژوهش در دین و سلامت، ۲ (۳): ۲۴-۱۴.
- احمدی، عزت‌اله؛ علی‌پور،‌ صمد؛ و میرمحمدتباردیوکلایی، سیداحمد، (۱۳۹۳). «نهاد خانواده، سبک زندگی و گرایش به حجاب». جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 1 (۳): ۱۷۵-۱۵۱.  
- تاج‌بخش، غلامرضا، (۱۳۹۸). «تحلیل کیفی سبک‌های پوشش در بین دانشجویان دختر». فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 9 (3): ۴۱۸-۴۰۳.
- حسین‌زاده،‌ علی؛ نیازی، محسن؛ و الهام شفائی‌مقدم، (۱۳۹۷). «بررسی رابطۀ عوامل اجتماعی و فرهنگی و نگرش به هنجار پوشش اسلامی، حجاب، [مطالعۀ موردی دانشجویان دانشگاه کاشان در سال تحصیلی ۱۳۹۲ـ۱۳۹۳]». دین و ارتباطات، 25 (۱): ۴۰-۹.
- خدادادی‌سنگده، جواد؛ و احمدی، خدابخش، (۱۳۹۴). «نقش عوامل فرهنگی و رسانه‌ای در پیش‌بینی حجاب زنان؛ مطالعه‌ای ملی». فرهنگی‌تربیتی زنان و خانواده،  10 (۳۳): ۲۲-۷.
- خوش‌خویی، منصور؛ یوسف‌زاده، محمدرضا؛ و آذریون، پریسا، (۱۳۹۲). «بررسی رابطۀ میزان استفاده از رسانه‌های ارتباطی (اینترنت، ماهواره و تلفن همراه) و گرایش دانشجویان دختر دانشگاه بوعلی سینا به حجاب». دین و ارتباطات، ۲۰ (۴۳): ۶۵-۴۳.
- خوشفر، غلامرضا؛ باقری، فاطمه؛ برزگر، سمیه؛ و نوری، لیلا، (۱۳۹۳). «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش به حجاب و راهکارهای ارتقای آن (مطالعۀ موردی شهروندان شهر گرگان)». مطالعات توسعۀ اجتماعی-فرهنگی، 3 (۴): ۷۳-۴۷.  
- رسول‌زاده‌اقدم، صمد و همکاران، (۱۳۹۴). «تحلیل نقش رسانه‌های اجتماعی در گرایش به سبک زندگی نوین در بین جوانان ایران». پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر،  4 (۶): ۶۰-۳۳.
- ریتزر، جرج، (۱۳۷۴). نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمۀ محسن ثلاثی‌فرد، چاپ: چاوشگران نقش.
- زنجانی، حبیب‌اله؛ و احسانی، مریم، (۱۳۹۱). «رویکرد جوانان نسبت به حجاب (مورد مطالعه: مناطق دو و هجده شهر تهران)». مطالعات جامعه‌شناختی ایران، ۶: ۹۵-۷۵.  
- زین‌آبادی، مرتضی، (۱۳۸۶). «جامعه‌پذیری حجاب». مطالعات راهبردی زنان، ۱۰ (۳۸): ۲۱۸-۱۸۰.
- سالاری‌فر، محمدرضا؛ بیاتی، مهدی؛ و سالاری‌پور، حسن، (۱۳۹۵). «مدل نظری آسیب‌شناسی عفاف و حجاب در ایران». تربیت اسلامی، ۱۲ (۶): ۱۱۷-۹۵.
- سلاجقه، آزیتا؛ و موسی‌پور، نعمت‌الله، (۱۳۹۰). «بررسی مقایسه‌ای الگوی پوشش دانشجویان دانشگاه‌های دولتی، پیام نور و آزاد اسلامی مطالعۀ موردی شهر بافت». تحقیقات فرهنگی، 4 (3): ۱۷۶-۱۵۳.
- سیاح، مونس؛ و محبی، سیده فاطمه، (۱۳۹۵). «مطالعه کیفی وضعیت حجاب در ایران». همایش ملی خانواده و مسائل نو پدید.
- شمسایی، مریم؛ و شکری‌زاده، طاهره، (۱۳۹۹). «شناسایی علل حجاب‌گریزی و روش‌های تأثیرگذار تبلیغ و ترویج حجاب در بین دانشجویان دختر دانشگاه علوم پزشکی شیراز». فرهنگ در دانشگاه اسلامی، ۳۷: ۵۹۵-۶۲۰.
- کلانتری، عبدالحسین؛ همتی‌راد،‌ فرزانه؛ و مؤمنی،‌ حسن، (۱۳۹۸). «مطالعه جامعه‌شناختی دانشجویان دختر؛ عوامل عینی و ذهنی». پژوهشکده زنان دانشکده الزهرا، ۷ (۱): ۲۹-۵۰. 
- گیدنز، آنتونی، (۱۳۸۵). جامعه‌شناسی. ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
- صدیق‌اورعی، غلامرضا؛ غنی‌زاده، مصطفی؛ صداقت، هانیه؛ و کابلی، عاطفه، (۱۳۹۷). «نگرش و موضع زنان و دختران مشهدی به حجاب». مطالعات فرهنگ و ارتباطات. ۱۹ (۴۴): ۲۵۲-۲۲۹.
- ظهیری‌نیا، مصطفی؛ رستگار، یاسر؛ و پاشاامیری، مسعود، (۱۳۹۷). «دلالت‌های معنایی حجاب در میان زنان و دختران جوان بندرعباس». راهبرد فرهنگ، ۴۳: ۱۵۳-۱۲۳.
- عرب‌بافرانی، محمدرضا؛ و ملاحسنی، نعیمه، (۱۳۹۲). «آسیب‌شناسی سکولار شدن حجاب با نگاهی به مسیرهای محتمل پیش روی جامعۀ دینی ایران». مهندسی فرهنگی، ۷۵: ۹۱-۷۴.
- علی‌نقیان، شیوا، (۱۳۹۰). «نظریه‌پردازی مبنایی و دلالت‌های حاکم‌بر انتخاب انواع پوشش درمیان زنان شهر تهران». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
- علوی، سیدمازیار؛ آقایی، سیدامیر؛ حسینی، سیدحسین؛ و علیگو، محمود، (۱۳۹۶). «ریشه‌یابی‌عوامل ‌مؤثر ‌بر‌ توسعه ‌فرهنگ‌ حجاب‌ و ‌عفاف‌ و ‌ارزیابی ‌راهبردهای ‌نقشه ‌مهندسی ‌فرهنگی(رویکرد‌سیستمی)». فرهنگی-‌تربیتی زنان و خانواده، 11 (۳۷): 47-7.
- قادرزاده، امید؛ محمدپور، احمد؛ و احمدپور، مریم، (۱۳۸۹). «حجاب در کشاکش سنت و تجدد (تحلیل کیفی بر قرائت‌های زنان خرم‌آباد)». اسلام و علوم اجتماعی، ۲ (۳): ۱۷۱-۱۴۰.
- محبوبی‌منش، حسین، (۱۳۸۶). «تحلیل اجتماعی مسأله حجاب». کتاب زنان، 10 (۳۸): ۱۳۴-۸۸.
- نیک‌بخش، بهرام، (۱۳۹۸). «تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر گرایش به حجاب (مطالعۀ موردی گرایش به حجاب در بین زنان ۱۸تا۳۲ ساله شهرستان لالی)». زن و جامعه، 10 (1): ۳۸۸-۳۶۵. 
- واتسون، هلن، (۱۳۸۲). «زنان و حجاب». ترجمۀ مرتضی بحرانی، مطالعات راهبردی زنان، 5 (۲۰): 330-309. 
- یحیایی، سبحان، (۱۳۹۸). «پوشش دختران در ارتباطات انسانی خرده‌فرهنگ‌های دانشجویی، مطالعۀ کیفی نمونه‌های کرانه‌ای مغایر با الگوی رسمی حجاب». انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 15 (۵۷): ۱۹۰-۲۱۹. 
- Kilicbay, B. & Binark, M. (2002). “Consumer culture, Islam and politics of lifestyles: Fashion for veiling in contemporary Turkey”. European Journal of Communication, 4: 495-511.
- Mehta, SH., (2010). “Commodity Culture and Porous Social - Religious Boundaries: Muslim Women in Delhi”. South Asia Research, 1(30): 1-24.